chui vào cơn say

chui ra khỏi giấc mơ 

lại vào giấc mơ khác

khi trời xanh lên men

trái đất là bầu rượu

không uống cũng say mèm
 

chui ra khỏi cơn say

lại vào cơn say khác

dù cho lên thác xuống ghềnh

thì ta vẫn cứ bám vào trời xanh

Trong Lòng Gỗ Quan Tài - sáu

 truyện nhiều kỳ

sáu

Đừng chán nản! Ta tự nhủ và trở mình nằm sấp. Tứ chi bốn góc quan tài, ta bắt đầu đo đếm. Điểm chính giữa sẽ là sống lưng. Tất nhiên sống lưng không chịu nổi một cú đội. Chỉ còn đầu, hai vai, và hai mông. Đầu cũng bị loại. Ta cân nhắc giữa vai phải và mông phải. Không hiểu sao ta bỗng nhớ câu chuyện lục tổ Huệ Năng kể trong kinh Pháp Bảo Đàn. Khi lục tổ được bí truyền y bát, giữa đêm còn đen kịt đã vội vã trốn về phương nam. Tăng chúng biết được ráo riết đuổi theo. Trong số người đông đảo đuổi, có một vị tăng nguyên là võ tướng bản lãnh cực khỏe tên Trần Huệ Minh. Ông ta lại có thuật khinh công “phi mao thoái” lướt nhanh như chồn sóc nên không mấy chốc đuổi kịp Huệ Năng. Biết không thể đối phó bằng sức mạnh, Huệ Năng bèn để y bát trên một tảng đá, rồi ngồi ẩn trong bụi cỏ chờ xem diễn biến. Trần Huệ Minh nhìn thấy y bát rành rành, tức thì mừng rỡ chụp ngay. Nhưng cũng ngay khi ấy lòng ông ta rộn lên: sao có thể lấy y bát dễ dàng thế? Bao nhiêu người muốn tranh đoạt y bát này thì họ có chịu khoanh tay cho ta mang y bát đi không? Y bát là vật bảo tín truyền từ sơ tổ Đạt Ma ắt phải có danh phận mới được giữ gìn, nếu mình dùng sức mạnh chiếm lấy thì có danh chính ngôn thuận không? Mình xuất gia tu học mong tìm Phật hay tìm y bát? Người được kế truyền y bát chính thức kia là ai? Đó là ta đoán chừng trong tâm tư Trần Huệ Minh ngần ngừ chưa dám nhấc y bát lên, chứ không phải phép lạ nào giữ chặt được y bát vào tảng đá. Ừ sao ta nghĩ đến chuyện này vào lúc này làm gì nhỉ? Ta đang nhẩm tính cách cạy phá nắp quan tài cơ mà? Ồ phải rồi! muốn cạy phá nắp quan tài không thể chỉ dùng sức. Sức ta đâu có nhiều. Phải dùng cả thân tâm may ra mới cạy phá được. Ông Trần Huệ Minh quì trước tảng đá có y bát nói: tôi vì Phật pháp tới đây chứ không phải vì y bát. Lục tổ Huệ Năng bước ra ngồi lên tảng đá bảo: nếu thế ông có thể im lặng, bặt hết duyên trần, không sanh khởi một niệm. Tất cả đều yên vắng. Lát sau Huệ Năng nói: Không nghĩ thiện, ác, chính ngay chỗ đó là bổn lai chân diện mục của Minh Thượng Tọa. Vừa nghe câu ấy, Huệ Minh đại ngộ. Theo lời lục tổ, ông đi đến Viên Châu, sau trụ tu ở Mông Sơn (Tứ Xuyên), đổi tên là Đạo Minh. Tương truyền Đạo Minh đại sư từng thuyết pháp cho quỷ được vãng sanh, mở ra tập tục cúng tế các cô hồn ma quỷ gọi là “Mông Sơn Thí Thực” vào mỗi mùa thu, trùng dịp lễ Vu Lan. Ta từng dự lễ này nhiều lần. Thì ra nãy giờ ta mải nối kết chữ “mông”. Nó hiện ra rồi mãi một đoạn kinh truyện dài ta mới hiểu chữ “mông”, cùng âm nhưng dĩ nhiên hoàn toàn khác nghĩa với tên địa lý “Mông Sơn”. Ta bật cười hích hích! Xin lỗi, ta chẳng hề cố ý diễu cợt hay báng bổ gì đâu. Tại ta đang cân nhắc nên dùng vai hay mông để húc nắp quan tài. Những liên tưởng nhì nhằng làm ta kinh ngạc về đầu óc con người. Nó khác với Google nhiều đấy chứ. Nó làm ta tự tin trở lại. 

(còn nữa) 

đọc lại kỳ

một

hai

ba

bốn

năm

Trong Lòng Gỗ Quan Tài - năm

 truyện nhiều kỳ

năm

Cơn xúc động yếu mềm, và cái đầu dịu dần. Ta tưởng tượng khối không gian đen đặc hình chữ nhật ta đang nằm trong lòng đất cùng cất tiếng thầm thì với các côn trùng. Có loài côn trùng vừa ở dưới vừa ở trên mặt đất. Như loài ve sầu, ở dưới đất lâu hàng chục năm rồi đồng loạt hẹn nhau lên mặt đất ca hát và ái tình. Hay thật! Ta được ký thác làm người, không tham dự gì được vào thế giới côn trùng. Ta bỗng thèm nói chuyện với chúng. Khi ve còn sống trong lòng đất, chúng mặc một loại áo giáp cứng là vỏ bao bọc bảo vệ. Đến lúc ve chui ra khỏi đất thì chúng mới cởi bỏ vỏ giáp cứng để bay đi với bạn tình. Nhưng lúc cởi giáp là lúc thập phần nguy hiểm, chúng tơ non yếu ớt, sẽ là mồi ngon cho nhiều loài. Con người thì chờ bắt chúng về xào nấu nhậu nhẹt. Trong quá khứ, ta đã từng ăn ve. Sau nghĩ lại thấy ân hận quá. Công trình hàng chục năm của chúng để có giây phút bay bổng yêu thương mà lại bị ngăn chặn giết hại một cách ngang xương!

Từ rất lâu ta không được nghe và thấy ve. Mãi đến cuối mùa hè năm 2003 nhân đi thăm bạn tình ở thành phố San Antonio, tiểu bang Texas ta mới xúc động khi thấy xác ve bám la liệt ngoài cửa sổ và cây cối khắp nơi. Tiếng ve ra rả như bài ca hể hả của lứa đôi đệm cho mối tình màu hoa phượng. Bạn tình của ta đang ghi danh học cao học trong trường UTSA. So với tuổi của ta thì cô còn quá trẻ, không xứng đôi. Bấy giờ ta vụt ví cô với ve sầu. Thâm tâm ta cầu mong cô cất cánh bay tìm được bạn tình đồng trang lứa. Vì thế khi gần gũi, ta hết sức kiềm chế để không xâm phạm cô. Cũng như ta không ăn ve nữa ấy mà!

Chao ôi sao mi lại mơ mộng viển vông vào quá khứ như thế? Mi có biết là không ra khỏi quan tài này ngay thì mi sẽ chết rất nhanh không? Ồ! Biết chứ biết chứ! Nhờ mơ mộng mà ta hết đau đầu đấy. Thôi ta sẽ nghe lời ngươi đây. Nhưng hãy cho ta bày tỏ nốt những suy nghĩ của ta: tuy ta thuộc loài người, nhưng vẫn là động vật. Vậy ta sẽ có được mọi khả năng của các động vật không? Ta chỉ bị giới hạn trong kiếp người mà thôi. Nhưng ta lại có lòng óc. Lòng óc ta chắc là có giới hạn rộng lớn hơn thân xác. Như khi ngủ là ta bay được như chim. Ta bay không cần vỗ cánh, chỉ nhún chân rất khẽ. Có điều ta chỉ bay một mình, chưa hề bay chung hàng đoàn như chim. Ta cũng có khả năng trèo tường khoét đất như chuột, chồn, cáo, thỏ… có khả năng săn mồi như sư tử, cọp, beo, chó…có khả năng vùng vẫy lội bơi như mọi loài dưới nước…? Vậy ta có thể áp dụng những khả năng ấy vào việc đào thoát khỏi cỗ quan tài này không nhỉ? Ai cấm mi thử đâu. Sao mi không kể luôn là mi có tài ăn ngủ lười biếng như heo, bắt chước ăn cắp như khỉ, khôn lanh độc ác như rắn…ha ha ha! Ta chỉ nhắc để mi nhớ: coi chừng mi bị sập bẫy mi. Vì tất cả các loài đều bị cái lòng óc mi bẫy sập!

Ta lặng lẽ bỏ chân quắp miếng giẻ tay áo xuống. Rà soát góc nắp quan tài. Tất cả đều nhẵn trơn. Ta hoảng hốt sờ mò lâu hơn nữa. Cái khe nứt như sợi tóc trước đây đã biến mất. Ta quên một điều: khi gỗ nở, nó xóa hết vết hở! Ta đã sập bẫy ta đúng như hắn nói!

Ta đã ỷ y tự phụ vào kiến thức suy diễn của mình. Giờ phải chờ gỗ khô. Nhưng chờ đến bao giờ dưới lòng đất ẩm? Sức lực ta suy giảm là lẽ tất nhiên rồi. Ta làm gì còn cơ hội đợi chờ. Nằm thẳng cẳng suy nghĩ. Mắt cá chân đau và sưng, ta khó đạp cú thứ hai lắm. Vả lại cách này không mấy hiệu quả. Ta phải nhũn nhặn, bình tĩnh, đừng cay cú xốc nổi. Ta còn kém mọi côn trùng. Hầu hết chúng có các đốt thở ở toàn thân nên hấp thụ dưỡng khí dễ dàng hơn ta nhiều. Chúng tự nhiên di chuyển theo chiều đông-tây, chiều của mặt trời. Còn các loài động vật trên mặt đất hầu hết tự nhiên sinh hoạt theo chiều bắc-nam, chiều của từ trường. Ta thì mù tịt mọi chiều hướng trong cái không gian đen tối vô minh này. Hình như ta đang bị tước bỏ nhiều khả năng của côn trùng và đông vật. Ta nghĩ chắc chỉ còn lòng óc là vẫn hoạt động tốt. Ta thử liền bằng cách hỏi đại: thế bốn mươi mốt năm trước mi ở đâu? Hi hi hi! Ấp úng mãi ta mới lắp bắp được hai chữ: Đà Lạt. Thua xa Google!
(còn nữa) 

Đọc lại kỳ 

một

hai

ba

bốn

trong lòng giấy quan tài

Tôi khởi viết truyện nhiều kỳ trong lòng gỗ quan tài từ tháng 11 năm 2010. Nhưng truyện bị bế tắc mãi đến tháng 11 năm 2011 mới khai thông được bốn đoản khúc dạo đầu. Tôi đã đóng một cái hòm gỗ giống cỗ quan tài thật để trong tủ quần áo, và vào nằm thử nhiều lần để lấy cảm giác viết. Đây là truyện hư cấu, nhưng bất ngờ bạn Tường Vân gọi điện thoại cho hay có  chuyện thật xảy ra ở bên Anh Quốc: một phụ nữ bị chôn sống trong quan tài bằng giấy bìa cứng bởi chính vị hôn phu của mình. Sau chị dùng cái nhẫn đính hôn phá vỡ được quan tài và chui lên khỏi mặt đất. Tôi hỏi tìm cách liên kết bản tin, nhưng bạn Tường Vân quên mất. Tôi nhờ bạn Bích Lưu tìm giùm. Bạn có thể bấm vào địa chỉ nối kết  đây để xem chi tiết cùng hình ảnh. http://www.dailymail.co.uk/news/article-2071159/Michelina-Lewandowskas-cardboard-coffin-engagement-ring-used-free-herself.html

Cám ơn Bích Lưu. Và bạn sẽ đọc tiếp truyện trong lòng gỗ quan tài những ngày tới. Nhưng mong bạn góp ý để tôi viết được hợp lý. Cám ơn bạn trước đấy.

Cao Bá Quát: về giữa tử sinh

Trong sớ xin từ chức giáo thụ ở Quốc Oai, Cao Bá Quát lấy cớ về nuôi mẹ già, thì hẳn những bài này ông làm vào lần trở về lần cuối cùng ấy (1853 – 1854).(xem: về mái nhà xưa )

Làng ông ở cách Hà Nội khoảng 17 cây số về phía nam. Làng có một cây gạo rất to, mọc vươn lên cao tít. Dưới gốc cây gạo già đó, người ta dựng một cái điếm canh. Bài này ông có lời ghi chú: “Ngã hương lộ nhập Trung Nghĩa lý môn, tức quá Thiên Mã hồ bạn, vọng ngã gia cách viên nhĩ” Làng tôi, đi qua cổng làng Trung Nghĩa đến hồ Thiên Mã, đứng đó ngó về nhà chỉ cách một khu vườn”. Lời ghi chú của ông như định gửi gấm? Có thật lòng ông không động? Lòng ông chỉ còn muốn trở về mái nhà xưa, ở đó có mẹ già, có con cái thân nhân, có làng xóm, học trò, có một đời thanh nhàn im lặng?

Sử sách triều Nguyễn ghi “ năm Tự Đức thứ 7 (1854) Cao Bá Quát cáo quan về tụ tập đồ đảng gồm nhiều thành phần trí thức, sinh viên học sinh; liên kết với nhiều lực lượng dân tộc thiểu số như Đinh Công Mỹ, Bạch Công Trân, suy tôn Lê Duy Cự là giòng dõi nhà Lê, khởi loạn. Sử còn ghi rõ năm ấy mất mùa, vào tháng 6 tháng 7, châu chấu bay mù trời, cắn nát những cánh đồng lúa đang lên. Dân tình đói khổ. Cao Bá Quát định ngày đánh thành Hà Nội. Nhưng việc bại lộ nên phải khởi động trước dự trù. Cao Bá Quát đưa quân đánh phủ Ứng Hòa và huyện Thanh Oai, Hà Nội. Bị quân triều đình đánh tan ở xã Đồng Dương, Quát lại theo lối Mỹ Lương chạy lên phủ Vĩnh Tường, đốt phá huyện Tam Dương. Quát thường đi về quấy nhiễu phủ huyện Quốc Oai, Yên Sơn. Một hôm bị phó lãnh binh Lê Thuận Đại đem quân đón đánh, Quát chết tại trận. Ngụy thượng thư Nguyễn Kim Thành, ngụy phó vệ Nguyễn Văn Thực đều bị bắt. Trận ấy quan quân chém được hơn 100 thủ cấp, bắt sống được 80 tên. Triều đình đưa đầu Quát đem bêu khắp các tỉnh bắc hà rồi quăng xuống sông Nhị Hồng.

Người anh sinh đôi là Cao Bá Đạt, cử nhân năm 1834, đang là tri huyện Nông Cống (Thanh Hóa) bị bắt giải về kinh; giữa đường Đạt uống thuốc độc tự tử.

Dư đảng Cao Bá Quát còn hoạt động hơn 2 năm sau mới hết”. (Theo Đại Nam Chính Biên Nghịch Thần).

Những sự kiện lịch sử đó được công bố khắp nơi, nhưng vẫn không làm át được bao nhiêu huyền thoại dân gian nói về Cao Bá Quát. Cái chết của ông bỗng trở thành một công án khó hiểu. Người ta không ngớt bàn tán từ đó đến nay.

Trong những lời truyền tụng về cái chết của Cao Bá Quát, thì hai trường hợp sau đây được suy nghĩ nhiều nhất:

I – Truyền tụng về một trang tráng sĩ Cao Bá Quát không chịu được những chuyện bất công của triều đình nhà Nguyễn, nên đã bất bình ra  tay, đến khi bị bắt, trong tù còn ngâm nga:

Một chiếc cùm lim chân có đế

Ba vòng xích sắt bước thì vương

Ngụ ý khinh bỉ cả Đế, Vương. Lúc bị hành hình còn ngạo mạn cười:

Ba hồi trống giục mồ cha kiếp

Một nhát gươm đưa bỏ mẹ đời!

Truyền thuyết này được ghi trong văn học sử như một chân dung Cao Bá Quát ngang tàng, khinh thế ngạo vật, coi thường tử sinh.

II – Nguyên Cao Bá Quát bị Nguyễn Bá Nghi để ý thù ghét từ lúc còn làm việc ở Huế. Nguyễn Bá Nghi vào nhà Tùng Thiện Vương, lạy chào Tùng. Lúc đó Cao Bá Quát đang ngồi uống rượu với Tùng, đã không đứng dậy lại còn nói với Tùng: “Nguyễn Bá Nghi về chính sự không hiểu ra sao chứ văn thì cũng xoàng.” Vì thế Bá Nghi rất giận. Khi Cao Bá Quát bị đổi làm giáo thụ Quốc Oai, Sơn Tây (1851) thì Nguyễn Bá Nghi đang là tổng đốc vùng ấy. Người này vốn rất thâm hiểm, hách dịch với cấp dưới, tâng bốc hối lộ bề trên.( Sau y làm tới Thượng Thư Bộ Hộ; năm 1861 làm Khâm Sai Đại Thần vào Biên Hòa xử tội Nguyễn Tri Phương và các tướng sĩ; y xử rất nặng tay: cách chức và trảm giam hậu các ông Nguyễn Tri Phương, Phạm Thế Hiển,Tôn Thất Cáp, còn các thuộc quan trong quân thứ và tỉnh phần Gia Định đều bị cách chức hết.- Phan Khoang/ Việt Nam Pháp Thuộc Sử /Sài Gòn 1961) Bây giờ Bá Nghi có cơ hội làm khó dễ Cao Bá Quát. Y sức cho các quan giáo thụ, huấn đạo mọi phủ , huyện , mỗi đầu tháng phải dẫn học trò đến Văn Miếu bình văn do y làm chủ tọa. Cao Bá Quát phải tuân hành. Nhưng ông chỉ đem những quyển xoàng đến; còn quyển hay, ông dẫn học trò lên núi bình riêng với nhau. Hỏi thì ông đáp: “bình văn trên núi  cho khỉ nó nghe, dưới đất không ai biết nghe.” Nguyễn Bá Nghi biết chuyện càng để tâm thù.

Đến năm 1854, Cao Bá Quát lấy cớ về nuôi mẹ già, xin được từ quan. Nguyễn Bá Nghi phải bấm bụng chấp thuận, nhưng vẫn theo dõi Cao tìm cơ hội ám hại.

Cao Bá Quát về làng. Bấy giờ ông chỉ còn một người mẹ già, và hai con trai là Bá Thông, Bá Phùng. Ông mở trường dạy học tư, và du ngoạn đây đó. Một hôm Cao Bá Quát đến dự buổi cúng tế linh đình, có bày các hàng mã để đốt như gươm giáo, người ngựa, cờ quạt. Nguyễn Bá Nghi vu cho Cao tội họp kín để khởi loạn. Quân lính ập vào đám cúng, bắt giải lên Hà Nội. Cao Bá Quát bị xử chém. Hai con trai đều bị giết.

Những chi tiết này phù hợp với trường hợp thứ I, nên mới có cảnh Cao Bá Quát ngâm nga ngạo mạn trong xà lim.
Ngoài ra còn có giai thoại khác kể rằng: sau khi bị Nguyễn Bá Nghi bắt, Cao Bá Quát lại được cứu thoát nhờ dân chúng và bạn bè đánh tráo tù nhân. Cao Bá Quát cùng mẹ già và hai con trai trốn đi được bằng thuyền. Trong cuốn “Cao Chu Thần Thi Tập” do Sa Minh Tạ Thúc Khải tuyển dịch có chép hai bài thơ, ý tứ gần như để tả lại câu chuyện trốn tù này của Cao Bá Quát. Tuy chưa có bằng chứng xác thực, chúng tôi cũng sao chép lại nguyên bài thơ trang 464,465:

TỴ ĐỊA

Phục thử huề gia khứ

Phiêu nhiên mạn bắc hành

Thăng Long phiến vân viễn

Nghĩa Trụ nhất châu khinh

Vô lộ qui hương tỉnh

Phòng nhân thức tánh danh

Xuân Cầu, Đồng Tỉnh khúc

Vị hạ phú nhân tình

Dịch nghĩa:

NƠI Ở LÁNH MÌNH

Lại cũng đem cả gia quyến đi, lan man nhằm hướng bắc mà đến. Áng mây Thăng Long đã xa cách, một thuyền Nghĩa Trụ cũng nhẹ trôi. Đã không còn đường về quê làng, lại còn phòng người biết tên tuổi nữa. Những khúc hát ở làng Xuân Cầu, Đồng Tỉnh, cũng chưa lúc nào nhàn rỗi để ngâm nga.

PHIẾM NGHĨA TRỤ GIANG

Tà nhật mãn tùng bạc

Biển châu nhiễu trúc phù

Kiều khuynh dư thạch trụ

Thủy trọc đái hà lưu

Thiển chữ liên quyền lộ

Ngưng ba xuất một âu

Khước tư phi điể lạc

Binh các kỷ thời hưu

Dịch nghĩa:

DONG THUYỀN SÔNG NGHĨA TRỤ

Mặt trời đã dọi khắp cả bụi lùm, mà coi vẫn mỏng manh; chiếc thuyền thì quanh theo khóm trúc mà nổi trôi. Cầu đã nghiêng ngả rồi mà cột đá còn trơ đó, giòng nước đục chảy theo con sông. Chim cò kia thì cong mình đứng trên vũng cạn, chim âu nọ thì chìm nổi giữa lớp sóng lừng đừng. Nhân đó mà nghĩ đến bày chim kia vui vẻ liệng bay mà hiện giờ riêng ta lâm cảnh lửa binh, biết khi nào mới hết.

Có lẽ vấn đề không phải ở nơi sử sách triều Nguyễn, hay lời truyền tụng của dân gian mà ta có thể cả quyết trong nghi án Cao Bá Quát cùng cái chết của ông. Ông đã từng chịu hàm oan trong vụ chấm thi năm 1841, đã từng từ cõi chết trở về khi bản án tử hình được đổi thành giảo-giam-hậu. Ông đã từng bị sa thải năm 1843, rồi bị tình nghi chính trị năm 1851 để bị đày đi làm giáo thụ ở Quốc Oai. Tất cả, ông đều chịu đựng, cũng như ông đã chịu đựng làm người. Ông có cái cười rất mực trượng phu như ta đã thấy, và cái ngông cuồng rất mực thi sĩ. Ông yêu người, yêu vật, yêu quê hương làng nước, yêu từng ngọn cỏ đồi cây với một tấm lòng chân thực, đôi khi đến vụng về vì cuồng nhiệt. Ông có tư tưởng hành động, chống tham ô lãng phí, chống bất công xã hội, chống những nghịch cảnh phi lý của kiếp người. Đôi khi những tư tưởng hành động ấy thúc đẩy mãnh liệt khiến ông bị đau đớn dày vò vì sự bất lực và bế tắc. Có lẽ ý thức về Tài, Thời, và Nhân, Mệnh, nên qua thơ văn ta không thấy ông hé mở một chân trời hành động thật sự nào. Tư tưởng hành động của ông mang nhiều vẻ đẹp lãng mạn hào hùng hơn là cách mạng chính trị. Cho nên ông không chủ trương bạo động. Vụ án chấm thi là một bằng cớ. Tư tưởng, tâm tình và nghị lực của ông qua thơ văn giai đoạn đó có thể so sánh với giai đoạn đấu tranh bất bạo động cuả Ghandi. Những bài thơ đầy tình tự và kiên quyết trước bạo lực đã khai sinh ra một ông Thánh. Dân gian gọi Cao Bá Quát là " Thánh Quát”. Đối với người Việt, sự phong thánh mang giá trị tuyệt đối về tinh thần.

Phải chăng Cao Bá Quát đã đi về giữa tử sinh trong hồn thiêng sông núi. Và phải chăng định mệnh khắt khe vẫn chập chùng trên biển đời vô tận, vẫn rình rập trong bóng tối Việt Nam.

Xét những bài thơ cuối đời Cao Bá Quát, ta càng thấy rõ tư tưởng hành động của ông đồng vọng với phương trời tư tưởng đông phương trong quan hệ Thiên/Địa/Nhân, và ông đẩy tưởng này đến kỳ cùng cuộc tồn sinh sử lịch.

Trong bài Du Mỗ Cố Trạch Dạ Tính Đàn Tranh, Cao Bá Quát kể  sau tám năm lặn lội gian nan, khi trở về ông có ghé thăm một người bạn gái cũ ở bên bờ sông Tô Lịch. Cao Bá Quát ví lòng người thiếu phụ có những đắng cay đau khổ, “một mình mình biết, một mình mình hay”, như hạt sen ôm riêng cái mầm xanh đắng ngắt. Đời người phụ nữ như bông liễu yếu ớt, mỗi lần gió thổi là mỗi tả tơi tơ liễu, rụng bay tứ tán. Tại sao lại có thân phận đau thương hiu hẩm ấy dành riêng cho phụ nữ? Và ông có câu trả lời dứt khoát: bởi khói nhân gian đen bẩn, nham hiểm, tham lam. Cho nên ông cảm khái muốn khơi hết nước trong giòng sông Tô Lịch để rửa sạch khói nhân gian đó của người đời.

Sen ôm mầm đắng một mình

Liễu gầy gió cuốn thình lình tả tơi

Sông Tô khơi hết nước trời

Rửa cho thân phận cuộc đời sạch trong

(Liên tử hữu tâm tri độc khổ

Dương hoa vô lực vị thùy mang

Thi chiêu bách hộc Tô giang thủy

Biến dữ nhân gian tẩy tục trường)

Một bài khác Cao Bá Quát kể nhân nhà bị giột, phải ra trước thềm ngồi tránh giột. Lòng buồn bã, thân lười biếng ủ ê, ông không thiết cả ngâm nga thơ phú. Tư tưởng hành động của ông bắt đầu “hành động”. Ông tự hỏi:”biết tìm cách tỵ địa cho mình cũng tạm ổn, nhưng còn việc vá trời cho khỏi giột thì làm sao?” Câu hỏi làm rúng động hết tâm can. Ông vẫn quan niệm đời người là quán trọ, mà khách trọ đã lâu ngày. Nay xuân đã quá nửa, mà thời cuộc mỗi lúc mỗi cấp bách nguy nan, khiến lòng khách càng lo lắng xốn xang. Hỡi ơi, nơi căn nhà giột này cũng còn là nơi kiệt tác may mắn hân hạnh cho ta biết chừng nào. Cũng nhờ nó mà được chút gió mát nhẹ nhàng.

Khoảnh Nhân Trận Vũ

Ốc lậu di diêm tọa

Cùng sầu lại tự nga

Dĩ tri tỵ địa ổn

Tranh nại bổ thiên hà

Khách cửu xuân du bán

Thời nguy lụy khước đa

Thanh phong lai kiệt tác

Hạnh vị phiến vi hòa

Tránh Giột

Ra thềm tránh giột bồn chồn

Nghe lòng biếng nhác không buồn ngâm nga

Đã đành tỵ địa cũng qua

Vá trời chữa giột làm sao bây giờ

Xuân đi già nửa đời người

Bao cơn nguy biến khôn lường được đâu

Gió còn thoảng đến bên lầu

Còn hên còn được khô đầu mát lưng

Hai câu kết mang một vị đắng rất nhẹ, hòa với cái cười buồn, làm tư tưởng hành động trên hai câu thực thành nỗi ám ảnh, tư duy. Hình như không lúc nào Cao Bá Quát không bị nỗi ám ảnh ấy vây buả. Tấm lòng ông để cả vào non nước, để cả vào con người, mà không có cơ hội hành động xây dựng thì lòng ông phải ấm ức buồn phiền. Những ngày tháng được nhàn tản ở quê nhà, sống đạm bạc gần như kham khổ, nhưng ông vẫn áy náy như thấy mình còn xa hoa hưởng thụ quá nhiều “kho vô tận”

Nhàn thê tâm tự thích

Lưu thưởng ý thiên xa

(Trong cảnh nhàn thì lòng vẫn thích

Nhưng vẫn có vẻ xa hoa hưởng thụ)

Ta có thể gọi đó là “nỗi-ám-ảnh-không-rời” hay lời thì thầm của tái tim yêu nước thương đời. Một lần khác mưa to trên sông, mưa sầm sập như nghiêng trời lệch đất, Cao Bá Quát nhìn những đợt sóng mưa dào dạt bay như vỡ bờ. Cảnh sông xa mờ hòa cùng mưa gió, rít từng cơn làm ông bật tiếng than:”Mặt trời trốn ở đâu mà lại để cho mưa gió cuồng nộ dân gian, để cho kiếp người oán than mãi!”. Lần đó ông ngâm thơ vang cả căn phòng sách. Ông thấy hơi thu như đánh động lòng trai, như thúc giục cuộc lên đường.

đối vũ

bạo vũ khuynh thiên lậu

phi đào táp địa lai

thế liên giang sắc tráng

thanh nhập dạ phong ai

xích nhật hành hà đạo

thương sinh thán kỷ hồi

khách tình ngâm vọng viễn

thu chí chính tương thôi

nhìn mưa

mưa sầm sập như trời đổ nước

sóng tứ tung đất ước vỡ toang

một màu sông nước kinh hoàng

đêm reo gió rít lại càng thê lương

mặt trời ơi trốn phương nào thế

để con người mong chết mong mòn

thơ ngâm vang vọng trong phòng

hơi thu đánh động nỗi lòng nước non

Cao Bá Quát làm thơ bao giờ cũng gửi gấm, và đời ông bao giờ cũng lên đường. Ông gửi gấm cho con người, và lên đường vào sông núi. Suốt đời ông tin kính vái chào đóa mai trắng, khoa kiếm dưới trời trăng. Ông bảo kiếm pháp võ học của ông không bằng Tổ Địch đi chăng nữa, ông vẫn cầm kiếm múa. Thơ có kém Lý Bạch, nhưng ngâm lên vẫn rụng được ngôi sao vàng.

Võ không giỏi vẫn cầm kiếm bạc

Thơ tuy xoàng ngâm lạc ngàn sao

(vũ phi Tổ Địch không đề kiếm

thi nhượng Trường Canh diệc lạc tinh)

ngoài MAI và KIẾM, ông còn có mối cảm đặc biệt với SEN. Một lần uống rượu ở nhà bạn đã thật say, Cao Bá Quát trở về một mình, chưa cần bạn phải dìu đỡ. Ông thấy đầy trời khói sương phủ khắp một con sông dài, những cụm tre chuối vụt mờ đi trong bóng chiều. Ông có cảm giác bay bổng cô đơn và cô độc. Chợt đóa sen hồng vụt hiện ra ven đường sông. Ông mừng rỡ như gặp người tri kỷ. Ông cười đùa hào hứng với sen: liệu mặt sen có đỏ hơn mặt người say rượu như ông không?

bạc vãn túy qui

minh đính qui lai bất dụng phù

nhất giang yên trúc chính mô hồ

nam nam tự dữ liên hoa thuyết

khả đắc hồng như tửu diện vô ?

chiều tối uống rượu về

say khướt mười mươi thả bộ về
tre xanh sông khói thảy mơ hồ

lẩm nhẩm một mình nhìn sen thốt
có đỏ như là mặt rượu ta ? 

 

Hoặc hoa sen chính là định mệnh cuối cùng của đời ông? Ông gặp sen là ông mỉm cười: bao nỗi lênh đênh chìm nổi trước đây không cần nhắc đến, tay cầm bông sen mỉm cười tự biết đời mình.

Bình sinh lãng tích na trùng vấn

Thủ bả liên hoa tiếu tự tri

(Vãn Du Sài Sơn)

Đã qua những quãng bềnh bồng

Mỉm cười cầm đóa sen hồng biết ra

Phải chăng ông muốn mượn nụ cười của ngài Ca Diếp để tiếp dẫn một tư-tưởng-hành-động-độ-đời từ phương tây. Mặt trời đang lặn ở phương tây. Vậy thì đâu là chân diện mục của tư-tưởng-hành-động-cao-bá-quát ? Hình như có tiếng của ông vọng về:

Thủ bả liên hoa tiếu bất ngôn

Bổn lai phi ngã diệc phi thiền

(túy đề Đông An Tự)

 Tay sen mỉm một nụ cười

Không thiền mà cũng không người trước sau

Những tiếng vọng của thơ Cao Bá Quát hình như trùng hợp với một truyền thuyết khác : kể rằng sau khi được bạn bè và dân chúng giải cứu, ông được đưa về tu ở một cảnh chùa trên vùng núi Việt Bắc năm 1855.
Mong là như thế. Và chúng tôi tin thế.
 

tường vũ anh thy 1982

(trích trong Cao Bá Quát Giữa Hồn Thiêng Sông Núi - Ức Trai xuất bản 1985)

Trong Lòng Gỗ Quan Tài - bốn

 truyện nhiều kỳ

bốn

...ta tỉnh lại với lời xin lỗi. Bàn chân và đầu gối còn ê ẩm. Mạng sườn bên trái còn đau đau. Ta đã không theo đúng kỹ thuật vì không đủ khoảng cách thôi. Lần ngất này chắc là rất ngắn. Ta ngửi được mùi đất cỏ. Có khá nhiều dưỡng khí hơn rồi. Chắc cú đạp đem đến kết quả đấy. Ta phấn khởi hẳn lên.
... Đột nhiên ta có cảm giác bên ngoài trời đã sáng. Ta đang không biết thời gian. A! thời gian chẳng qua là sự đo đếm của con người căn cứ vào ánh sáng, bóng tối, và sinh hoạt. Ta có cần đo đếm không nhỉ? Ta cần phải làm cái gì đó ngay. Hãy bình tâm.Ta tự nhủ. Chuyện gì đến nó sẽ đến. Ta nhớ những chuyến đi xa, lòng nôn nóng thấp thỏi mong mỏi chỗ đến cũng như nơi về. Rốt cuộc, mọi sự đều đã xảy ra như nó phải. Ừ, nhưng cái nôn nóng cũng hay. Rất trẻ, rất trẻ con. Vậy thì cứ tự nhiên nếu lòng còn nôn nóng. Ta nhận ra đã từ lâu ta không còn trẻ nữa, không còn nôn nóng nữa. Cảm giác phấn khởi đang làm ta thấy trẻ lại. Có lẽ vì ta sợ chết trong cái quan tài bằng gỗ này? Giờ đang có tia hy vọng? Ta đảo mắt nhiều lần. Tất cả vẫn đen đặc và yên ắng. Tiếng trái tim khe khẽ trong ngực. Tiếng hơi thở khe khẽ trong mũi.
Mọi vật sinh ra không phải để chết, mà để tồn tại. Tồn tại, có lẽ chính là điểm tối hậu của cõi đời. Đó là quan điểm của ta. Vậy tại sao lại có sự chết và sự phân hủy ? Và ngay bây giờ mi đang vừa sợ chết, vừa hy vọng sống. Mi giải thích đi. A! Có gì khó hiểu đâu. Thế giới đang tồn tại, dù ta có chết trong quan tài dưới lòng đất này. Sự chết và sự phân hủy cùng tồn tại với thế giới. Thôi đừng nhiễu tâm ta. Ta còn thở, còn ý thức, thì ta còn muốn phấn đấu để tồn tại.
Ta khẽ rà chân kiểm soát nắp quan tài. Cú đạp không đủ mạnh, nhưng cũng nâng được một khe. Ta đoán thế vì ta cảm tưởng trong quan tài đã có thêm đất bụi. Ta sắp hắt hơi. Đưa tay giữ mũi rồi thở đều. Cơn hắt hơi qua đi. Ta cũng thấy hơi đoi đói. Có lẽ vì quá lo lắng và quan tâm đến cách tìm sống nên cái đói và lạnh không ồn ào. Ta thầm nuốt chút nước miếng. Giá có một hạt mè, hay một mẩu vụn bánh mì! Ừ, chỉ cần chút siu síu thôi là ta có thể nhấm nháp ngon như bữa cơm chiều nhiều món. Ta nuốt thêm ngụm nước bọt. Thình lình một cơn ói dâng lên làm cay mũi. Ta cố nuốt nó xuống. Nhờ cơn sắp ói này ta mới biết chắc ta không bị say xỉn, không bị đứt phim vì uống rượu quá đà. Ta không nghe mùi rượu. Ta lại càng không hiểu tại sao bị ngất đi rồi bị chôn trong quan tài. Bàn tay tự mò mẫm tìm cái tăm dưới đáy túi quần. Với ngón cái, ngón trỏ và ngón giữa, ta uốn cây tăm và khám phá ra đó là cây tăm cật. Cật bao giờ cũng cứng và khó gẫy. Thật may mắn, ta sẽ dùng được nhiều việc đây. Rà lưỡi khắp hàm răng không thấy gì vướng bẩn, nhưng ta vẫn xỉa răng. Ta thích cái tăm tre nhọn hai đầu rất cứng này. Nó cho ta cảm giác cầm cái đòn sóc tung hoành dẹp tan mọi bất công thô bẩn.
Cất tăm vào túi, ta lại lui cui kiểm soát chỗ đạp ở góc nắp quan tài. Ta mừng vì tìm được vết nứt nhỏ như sợi tóc. Ta lại mừng vì móng tay dài, chưa cắt. Nhưng gỗ vẫn còn chắc. Ta bèn lấy chân kẹp miếng giẻ tay áo ướt nước tiểu dí áp vào khe nứt. Nước ẩm sẽ làm gỗ mềm và nở ra. Nằm gác chân có vẻ nhàn hạ thú vị, nhưng rồi ta bỗng bị đau đầu quá. Cơn nhức bất thần như muốn phá hộp sọ. Ta bưng đầu quằn quại. Nước mắt ứa ra. Ta nhớ chuyện kể về Quán Thế Âm Bồ Tát nhìn thấy vô số chúng sanh khổ, đầu ngài đau đớn vỡ tung ra. Đức Phật A Di Đà thấy vậy mới nhặt những mảnh vỡ ấy ráp thành chín cái đầu. Sau đó Bồ Tát Quán Thế Âm mọc ra ngàn cánh tay, mỗi tay đều có mắt, để có thể cứu độ chúng sinh. Còn ta mới chỉ nhìn thấy mình ta khổ thôi, cớ gì phải đau đầu?

Hãy thở chậm và sâu đi. Ta đưa hơi thở lên đầu đều đặn. Cố gắng đừng bỏ cuộc, đừng ngất đi vào lúc này. Ta nuốt vội ngụm nước mắt đang chực trào ra. Lòng thầm mong Đức Quán Thế Âm  nhìn thấy ta trong lòng gỗ quan tài . 

(còn nữa)

Đọc lại kỳ 

một

hai

ba

Trong Lòng Gỗ Quan Tài - ba

 truyện nhiều kỳ

ba

…Có lẽ ta đã ngất đi không biết bao lâu. Giờ thì ta cảm thấy mệt và muốn tiểu. Ta sẽ phải tiểu thế nào để giữ sạch sẽ không bị khai ? Nước tiểu sẽ rất có ích. Ta nghĩ cách giữ lại số nước tiểu này. Hay là cất nó vào tay áo? Ta dùng răng nhấm nhấm tay áo như loài chuột. Răng ta vốn sắc và chắc. Ta chưa bao giờ phải đến nha sĩ. Thường ta cũng có bàn chải đánh răng trong người. Ta lại có thói quen kỳ cục là luôn luôn để tăm ở túi quần. Ta kiểm soát lại túi quần. Chả có gì cả. Mãi mới thấy còn cây tăm giắt vướng trong khe túi. Ta khoái trá cười: kẻ nào lục soát mà vẫn còn sót một cây tăm. Ta luôn luôn chà rửa răng bằng bàn chải mà không cần thuốc đánh răng. Sau đó dùng tăm. Ồ, chỉ là cách vệ sinh ta học được từ côn trùng. Chúng rất sạch sẽ. Có lần ta đứng xem một con ruồi bậu ở bệ cửa sổ. Ánh nắng soi rất rõ. Nó dùng chân trước lướt qua miệng rồi chải chuốt râu mặt mắt mũi. Đổi chân, và nó dùng chân sau rửa mình. Y hệt các con chim tắm ở vũng nước. Hình như phải rất sạch nó mới phản ứng nhanh nhẹ. Có điều ta vẫn phải xa lánh chúng vì không muốn bị các hóa chất của chúng xâm phạm. Côn trùng luôn tiết ra chất làm mềm thực phẩm để chúng dễ tiêu thụ. Chúng là bậc thầy về vũ khí hóa học đấy. À, ta đã nhấm được một đoạn tay áo. Dùng răng và tay, xé ra rất dễ. Ta nghiêng mình, lấy miếng tay áo hứng nước tiểu. Ta có thói quen bấm mười ngón chân xuống sàn, hơi kiễng người lên. Tư thế này bao giờ cũng làm nước tiểu bắn xa. Đó cũng là bí quyết của người xưa giữ sự điều hòa và tăng sinh lực trong phòng the. Tình cờ bấm chân vào ván ta mới đoán được quan tài này không chắc chắn lắm. Tiểu xong ta gói miếng vải nhét vào một góc. Ta phải làm quen ngay với mùi amoniac để không bị hắt hơi và váng đầu. Muốn làm quen, với người hay vật hoặc môi trường, trước hết là sẵn sàng mở cửa thân tâm mình. Sau là sẵn sàng lãnh đủ. Nhờ cách ấy ta rất ít khi bị dị ứng với hoa cỏ thời tiết, và đám đông. Hồi còn trong quân ngũ, một dạo ở rừng biên giới, rất dễ bị sốt rét vì nước và muỗi. Nước chỉ có dưới hố bom B52. Ta tập uống một ngụm nhỏ ngày đầu để nghe ngóng phòng ngừa. Hôm sau uống nhiều hơn. Rồi ta uống thoải mái không bị gì. Ai làm theo kiểu của ta cũng đều an toàn. Cũng như tiêm chủng vậy thôi. Nhưng điều cần là tâm phải sẵn sàng.

Ta nằm yên suy tính. Nếu quan tài không chắc chắn thì ta có đủ sức phá nó ra không ? Ướm thử ngón chân cái. Tốt nhất nên tập trung sức để đạp một cú thôi.Ta nhớ hồi trẻ chơi thi đi giầy có vớ, chạy qua vũng nước, ai ướt vớ nhiều là thua. Kỹ thuật là dồn toàn sức vào mũi giầy. Khi chạy, phải điều khiển mũi giầy thật nhanh nhẹn chính xác. Mũi giầy vừa chúi xuống nước làm nước vẹt ra, thì phải rút chân lên ngay trước khi nước tụ về làm ướt giầy và thấm vào vớ. Ta muốn áp dụng để thử phá nắp quan tài.

Nhưng chắc ta phải dùng gót thay vì các ngón chân. Lấy khuỷu tay, lưng và mông làm điểm tựa. Khẽ trườn lưng xuống, ta ướm thử hai gót chân lên nắp. Không được. Chật chội quá, ta khó xoay sở. Đành dùng cả bàn chân. Không có khoảng cách đủ để lấy đà. Ta sẽ đẩy hơn là đạp. Cứ thử xem. Kiểm điểm hơi thở. Tốt nhất là đi ba vòng pháp luân thường chuyển. Đây là phương pháp thở ta học được từ một vị sư Tây Tạng. Ta đem hơi thở xuống bàn chân. Cách vận dụng rất giản dị : hít vào bình thường bằng mũi rồi mang lượng không khí từ từ tới nơi muốn đến. Đến rồi thì bỏ đi. Đi qua hậu môn, ở đây có một cơ vòng để co thắt; về bụng rồi theo miệng ra ngoài. Miệng cũng có cơ vòng, tập nó bằng cách nuốt nước miếng. Ta từng tự chữa những nơi đau chốn mỏi trong cơ thể mà chưa bao giờ dùng đến thuốc men từ khi học được phép thở này. Phối hợp với cách ăn uống sẽ tránh được nhiều bệnh. Đã hơn hai mươi năm ta chưa từng phải đi bác sĩ khám. Ấy thế mà bây giờ lại đang bị chôn sống không hiểu lý do! Ta bỗng thấy thương mình. Lại chép miệng. Ta vừa làm hỏng vòng thở. Bắt đầu lại nhé. Hết vòng thở thứ ba, ta dồn toàn lực đẩy một cú chân lên nắp quan tài. Bịich !

(còn nữa)

Đọc lại kỳ 

một

hai